Dit artikel staat al sinds augustus vorig jaar als concept op mijn website. De rol van de gastheer op anderhalve meter afstand. In september vorig jaar zouden we weer gewoon lesgeven en hoefden leerlingen geen afstand meer te houden tot elkaar, alleen tot de docent. Het artikel leek toen minder relevant. Nu is het echter weer actueler dan ooit!
Een band opbouwen
Tijdens mijn studie las ik Het boek De vijf rollen van de leraar voor een van de vakken die ik volgde. Inmiddels heeft Martie Slooter, de schrijfster van het boek, dit boek herschreven en een rol aan de taken van een leerkracht toegevoegd. Het boek De zes rollen van de leraar ontving ik enige tijd geleden van de uitgever. Het boek biedt handvatten voor effectief lesgeven en ook heel concreet geeft het tips voor het opbouwen van een band met leerlingen. En iedereen die de lerarenopleiding gevolgd heeft, weet dat dit een belangrijk onderwerp is. Er zijn zelfs mensen die zeggen ‘eerst een band, dan lesgeven’.
Ik snap natuurlijk waar dit idee vandaan komt, maar het opbouwen van een band heeft tijd nodig. Ik ben daarom zelf van mening dat je op een gegeven moment wel gewoon moet gaan lesgeven en het opbouwen van die band daar onderdeel van uit moet laten maken.
Anderhalve meter
Nu we ruim twee maanden en in sommige gevallen zelfs nog (veel) langer geen fysieke lessen hebben kunnen geven, moet er opnieuw aandacht worden besteed aan het opbouwen van een band. Normaal gesproken doen we dit immers al na zes weken zomervakantie. Hoewel leerlingen in deze thuisonderwijsperiode wel lessen hebben gevolgd en elkaar online hebben gezien, is de dynamiek die in een klaslokaal heerst toch anders. Daarnaast zijn de meeste klassen in deze nieuwe situatie verdeeld in twee of drie groepen. De reden daarvan is natuurlijk de noodzaak om anderhalve meter afstand te kunnen houden. Want dat is nu weer wel zeer actueel. En niet alleen maar tot de docent, maar ook tot elkaar.
En juist die anderhalve meter maakt het opbouwen van een band met je leerlingen en werken aan de band van leerlingen onderling niet makkelijker.
De rol van de gastheer
Bij het opbouwen van een band met je leerlingen is met name de rol van de gastheer belangrijk. In deze rol maak je als docent contact met je leerlingen. Vanuit de Self Determination Theory van Deci en Ryan (1985), de onderzoekers die in deze zelfde theorie ook spreken over intrinsieke en extrinsieke motivatie, draagt contact bij aan de psychologische basisbehoeften. Denk hierbij aan competentie, relatie en autonomie (Slooter, 2020).
Goed contact met een docent zorgt voor intrinsieke motivatie tijdens de lessen. En dat is wat je als docent natuurlijk wilt bereiken. Er zijn een aantal dingen die je kunt doen om de band met je leerlingen op een natuurlijke manier op te bouwen. Een van de belangrijkste en meest voor de hand liggende manieren is de namen van je leerlingen uit je hoofd kennen en leerlingen dus ook hun (juiste) naam noemen.
Er zijn nog meer van dit soort voorbeelden. Je kunt je leerlingen bijvoorbeeld een hand geven als ze binnenkomen. Maar dat kan niet meer met de nieuwe regels. Sterker nog, het bij de deur staan en je leerlingen verwelkomen is ook niet meer mogelijk. Je kunt dan immers de afstand niet meer bewaren.
Gastheer op anderhalve meter afstand
Maar wat kan er wel? Gelukkig is er ook heel veel wat je wel kunt doen om die band op te bouwen en een goede gastheer van jouw les te zijn. Op anderhalve meter afstand is het dus niet mogelijk dicht bij elkaar te komen en aanraking is al helemaal niet de bedoeling. Echter, met je mimiek en daarmee dus je non-verbale communicatie kun je al heel veel doen.
- Kijk leerlingen bij binnenkomst aan.
Gaat de bel en komende leerlingen binnen? Ga dan niet de computer of het digibord aanzetten, maar neem de tijd om je leerlingen te zien als ze binnenkomen. - Onthoud waar leerlingen mee bezig zijn
En vraag hier vervolgens naar als ze jouw lokaal binnen komen. Hoewel er op dit moment niet veel mag, kan je nog altijd vragen naar de trainingen die leerlingen voor hun sport doen. Je kunt ze feliciteren met hun verjaardag en je kunt ze ‘gewoon’ vragen naar hoe ze zich voelen. - Zorg voor een open houding
Niet alleen bij binnenkomst, wanneer je je leerlingen aankijkt, maar ook gedurende de hele les heb je een open lichaamshouding. Leerlingen kunnen niet meer zo makkelijk aan je bureau komen om iets te vragen. Een vraag moeten ze nu klassikaal stellen en dat is soms een hobbel die leerlingen niet graag nemen. Als jij dan ook nog een houding hebt die zegt ‘nu even niet’, worden deze vragen al helemaal niet gesteld. - Duidelijk zijn
Wie mij al langer volgt weet dat ik waarde hecht aan duidelijk zijn over wat mag en wat niet mag. Dat hoeft helemaal niet streng te zijn, als het maar duidelijk is. Door regels te geven, geef je leerlingen handvatten. Ze weten waar ze aan toe zijn bij jou in de les. Een groot deel van de leerlingen houdt zich hier aan. Daardoor gaat er geen energie naar het constant herhalen van de regels, wat weer voor een negatieve sfeer zorgt. Hierdoor is er ook meer ruimte voor die open houding richting jouw leerlingen. - Neem de tijd voor een gesprek
Het is nu, meer dan ooit, nodig om naar je leerlingen te luisteren. Blijven leerlingen na de les hangen? Grote kans dat ze even willen kletsen. Omdat ze het gemist hebben, omdat ze dat gewoon fijn vinden om te doen of omdat ze je echt iets willen vertellen. Sta hier voor open en wees hier, waar mogelijk, nog meer alert op dan anders. Zo’n gesprek kan dus plaatsvinden na de les. Maar het kan ook goed zijn dat de hele (of nou ja, in dit geval misschien halve) klas behoefte heeft aan een gesprekje. Gewoon even kletsen met elkaar. Over niks of over toch wel belangrijke dingen. Geef dit de ruimte. Begeleid, baken af en biedt die ruimte. - Accepteren
Accepteer dat het nu eenmaal anders is dan anders. Je kunt nu even niet die arm om iemand heen slaan, maar je kunt wel naar iemand luisteren. Je kunt niet rondlopen in het lokaal, maar je kunt wel tijd vrij maken na de les voor een kletspraatje. Hoe makkelijker jij hier mee omgaat, hoe makkelijker je leerlingen hier mee omgaan en zich weten aan te passen.
De zes rollen van de leraar
Het boek De zes rollen van de leerkracht wordt regelmatig gebruikt binnen de opleiding tot leerkracht. Mocht je het nog niet hebben en het wil willen aanschaffen, dan is het verkrijgbaar via Uitgeverij Pica.
Nog meer onderwijsinspiratie?
Regelmatig verschijnen er nieuwe artikelen op Docentenleven.nl. Ben jij op zoek naar werkvormen en wil jij echt goede lessen ontwerpen? In mijn online cursus Werkvormen voor iedere les geef ik je heel veel inspiratie op het gebied van activerende werkvormen. Voor verschillende momenten in de les krijg je inspiratie tot het activeren van je leerlingen. De cursus bevat veel materialen die jij kunt toepassen in je les. Voor vrijwel iedere werkvorm geldt dat er ook veel variaties mogelijk zijn om ze ook online te kunnen geven. En natuurlijk zijn er ook werkvormen die zich goed lenen als hybride werkvorm.
Naast deze praktische informatie leer je ook over motivatie, formatief handelen en hoe je aan inspiratie voor lesmateriaal kunt komen. Na aanmelding heb je direct toegang tot de cursus. Je kunt de cursus volgen in je eigen tijd. Na afloop ontvang je een certificaat van deelname.
Meer weten? Kijk dan eens hier!
Deci, E.L. & Ryan, R.M. (1985). Instrinsic motivation and self-determination in human behavior. New York: Plenum.
Slooter, M. (2020). De zes rollen van de leraar. Huizen: Uitgeverij Pica.
