Formatief evalueren, wat is dat?
Wellicht heb je weleens iets gehoord over formatief evalueren of formatief handelen, maar weet je niet precies wat het betekent. Dat is niet zo gek, want formatief evalueren is een redelijk complex begrip en wordt (nog) niet overal uitgevoerd. In dit artikel leg ik je uit wat formatief evalueren is en hoe je het kunt toepassen in de les aan de hand van enkele literaire bronnen. Voor de duidelijkheid: om het begrijpelijk te houden ga ik niet te diep in op de theorie, maar probeer ik het vooral duidelijk uit te leggen. Wil je meer weten en echt de diepte in gaan? Kijk dan eens op de website van de SLO of de NRO.
Kortgezegd probeer je bij formatief evalueren jouw leerlingen inzicht te geven in hun eigen leerproces. Maar het is meer dan dat. Het doel is om je leerlingen ook een stapje verder te krijgen in hun leerproces. Alleen feedback is daarvoor niet genoeg.
Feedup, feedback, feedforward
Aan de basis van formatief evalueren staat feedback geven en krijgen. En daarnaast is het de bedoeling dat docenten en leerlingen ook daadwerkelijk iets met die feedback gaan doen. Om tot de juiste inzichten te komen gaan we bij formatief evalueren uit van drie pijlers (Hattie&Timperley, 2007; Black&Wiliam, 2009):
- Feedup
Waarbij je de doelen die behaald moeten worden uitlegt en je leerlingen ook vertelt waar ze aan moeten voldoen (succescriteria) om die doelen te behalen. - Feedback
Waarin je, door middel van toetsjes, vragen stellen en andere werkvormen, samen met de leerling onderzoekt waar de leerling nu staat ten opzichte van het eerder vastgestelde doel. - Feedforward
Waarbij je met de leerling inzichtelijk maakt wat hij/zij nodig heeft om het doel uiteindelijk ook daadwerkelijk te behalen.
Op basis van deze drie pijlers kunnen we bij het lesgeven bepalen wat het doel is, hoever een leerling na enige tijd is en vervolgens nagaan wat er nodig is om dichter bij het gegeven leerdoel te komen. Je kunt dit toepassen per les, per periode en theoretisch gezien ook per schooljaar of opleiding.
Nog een theorie: De Formatieve Toetscyclus
Figuur: Gulikers & Baartman, 2017
Om het idee van de drie feedbackpijlers de verduidelijken, ontwikkelden Gulikers en Baartman (2017) De Formatieve Toetscyclus. Daarin verwerkten zij de drie soorten feedback en maakten concreet wat de docent nu precies moet doen in een les om formatief les te geven.
Fase 1 begint met het verhelderen van de verwachtingen, het stellen van doelen (feedup). In fase twee worden studentreacties uitgelokt, bijvoorbeeld door het gebruik van allerlei werkvormen. Denk aan een opdracht, klassengesprek, exitticket of kahootquiz. In fase 3 interpreteert de docent de uitkomst van deze werkvormen, waar staat de leerling ten opzichte van het doel en communiceert dit met de leerling in fase 4 (feedback). In fase 5 past de docent zijn onderwijs in overleg met de leerling aan (feedforward) om dichter bij het doel te komen.
Welke werkvormen werken bij formatieve evaluatie?
Feedup
Doelen stellen leren we allemaal tijdens de lerarenopleiding. En het benoemen van die doelen ook. Aan het begin van een nieuwe les is het gebruikelijk aan te geven wat het doel van die les is. Maar je kunt ook de doelen van een opdracht meegeven. Bijvoorbeeld door een opdracht uit te delen met daarnaast een rubric. Daarin staat vermeld wat het doel is van de opdracht (wat is het eindproduct, wanneer heb je een voldoende, wat leer je van de opdracht) en ook de succescriteria worden hier vernoemd (aan welke eisen moet uitwerking voldoen om hem goed af te ronden).
Feedback
Om te controleren of de leerlingen het doel benaderen kun je een toetsje afnemen, bijvoorbeeld via forms. Of je neemt een exitticket af, waarbij je in een paar korte vragen nagaat of het doel van de les is bereikt. Ook een quiz, zoals die van Kahoot, kan jou en je leerling inzicht geven in de mate waarin een doel behaald is.
Feedforward
Vervolgen wil je met de kennis die je op basis van die meting hebt gedaan een advies geven over het vervolg. En het liefste wil je dat je leerlingen zelf inzien wat ze nog ‘missen’ om het doel te bereiken. Dit is echter best een grote stap, dus je zal als docent een coachende rol aan moeten nemen. Je kunt met je leerlingen bespreken waar ze nu staan ten opzichte van het doel en nagaan wat er nodig is: meer uren leren, meer uitleg, meer vaardigheden opdoen, meer oefenen etc. Nu weten je leerlingen wat ze kunnen doen om hun prestaties te verbeteren en het doel straks te behalen.
Op zoek naar een training voor jezelf of jouw team?
Heb je interesse in een door mij gegeven (online) training? Leuk! Op deze pagina vind je meer informatie. Wil je meer weten over werkvormen en hoe je die inzet in jouw lessen? Bekijk dan eens deze pagina.
Heb je interesse in een professionele samenwerking? Check dan mijn LinkedIn of stuur een mailtje via info@docentenleven.nl.
Wil je meer artikelen lezen en op de hoogte blijven? Dat kan! Via Facebook deel ik regelmatig tips en links die ik online tegenkom. Via Instagram geef ik je een inkijkje in mijn docentenleven, inclusief mijn studie en mijn gezinsleven.
De theorie die ik gebruikte voor dit artikel
Black, P & Wiliam, D. (2009). ‘Developing the theory of formative assessment‘ Educational Assessment, Evaluation and Accountability, vol. 21, no. 1, pp. 5-31. DOI: 10.1007/s11092-008-9068-5
Gulikers, J. & Baartman, L. (2017). Doelgericht professionaliseren: formatief toetsen met effect! Wat DOET de docent in de klas. NWO-PPO overzichtsstudie eindrapportage (dossiernummer 405-15-722). Den Haag: NWO. https://www.nro.nl/onderzoeksprojecten-vinden/?projectid=405-15-722-doelgericht-professionaliseren-formatieve-toetscompetenties-met-effect
Hattie, J., & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77(1), 81-112.
